Zmarły pominął spadkobiercę w testamencie. Czy należy się wtedy zachowek?

Instytucja zachowku jest sposobem na ochronę interesów krewnych spadkodawcy. Jest to majątek, który spokrewnieni muszą otrzymać od spadkodawcy za życia lub po jego śmierci. Testator może przenieść majątek na różne osoby kilkoma sposobami: poprzez umowę darowizny, poprzez ustanowienie dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, a także  poprzez ustalenia spadkowe takie jak zapisy testamentowe.

W rozumieniu potocznym zachowek funkcjonuje jako kwota pieniężna, której bliscy testatora mogą żądać od osób zobligowanych do jego zapłaty. Prawo do żądania zapłaty zachowku powstaje, gdy osoba uprawniona do zachowku nie otrzymała za życia lub po śmierci spadkodawcy majątku, który był jej należny.

Czytaj również: Zrzeczenie się spadku i odrzucenie spadku to nie to samo. Różnica jest duża

Osoby uprawnione do otrzymania zachowku zostały wymienione w Kodeksie cywilnym. Prawo do zachowku nie jest jednak obligatoryjne, czyli że uprawniony bezwzględnie może z niego skorzystać. Mówiąc inaczej — to osoba uprawniona decyduje, czy chce dochodzić zachowku od spadkobiercy.

Przepisy art. 991 § 1 określają osoby, które mogą dochodzić swojego prawa do zachowku:

• zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
• małżonek,
• dzieci adoptowane i ich potomstwo,
• rodzice lub rodzice adopcyjni

Jednak bycie osobą uprawnioną do powództwa zastrzeżonego nie daje automatycznie prawa do otrzymania tego świadczenia.

Następujące osoby nie są uprawnione do otrzymania zachowku:

• zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
• wyrzekły się dziedziczenia,
• odrzucił upadek,
• małżonek wyłączony od dziedziczenia zgodnie z art. 940 k.c.,
• spadkodawca dokonał wydziedziczenia.

Jeżeli zstępny zmarłego jest niegodny dziedziczenia lub został wydziedziczony, jego zstępni dziedziczą w jego miejsce. Podobnie, gdy umowa o zrzeczenie się spadku zawarta przez zstępnego ogranicza się do jego osoby, w takiej sytuacji dziedziczą pozostali zstępni spadkodawcy.

Ze względu na fakt, że prawo do zachowku jest dobrowolne, należy go dochodzić przed sądem. Roszczenie o zapłatę zachowku odbywa się w trakcie postępowania cywilnego. Przedawnienie możliwości dochodzenia roszczenia o zachowek następuje po 5 latach od dnia ogłoszenia testamentu. Istnieją dwie możliwości otrzymania zachowku: dobrowolne oraz poprzez pozew. W pierwszym przypadku wypłata należnej sumy następuje z własnej woli osoby, która otrzymała spadek.

W drugim przypadku osoba, która chce skorzystać z prawa do zachowku, wnosi do sądu pozew o zapłatę kwoty odpowiadającej wartości należnego jej zachowku. Zgodnie z tą definicją osoba uprawniona do zachowku nie może żądać wydania konkretnych przedmiotów z majątku spadkodawcy (np. samochodu czy mieszkania), a jedynie kwoty pieniężnej.

Czytaj również: Przyjąć czy odrzucić spadek. Co zrobić, żeby nie odziedziczyć długów?

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy mogą ubiegać się o zachowek odpowiadający połowie wartości spadku przypadającego im przy dziedziczeniu ustawowym.

Jeśli uprawniona do zachowku osoba jest trwale niezdolna do pracy lub gdy uprawniony zstępny jest małoletni — może ubiegać się zachowku o wartości ⅔ wartości spadku, który przypadałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego.

W procesie ubiegania się o zachowek, szczególnie w aspekcie wieku osób uprawnionych, kluczowe znaczenie ma stan faktyczny w chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku, która w chwili śmierci testatora miała 16 lat, wniesie roszczenie po 4 latach od jego śmierci (co nadal nie przekracza terminu przedawnienia), może ubiegać się o ⅔ wartości udziału spadkowego, jakie obowiązują w przypadku małoletniego.

Analogiczna sytuacja obowiązuje, gdy osoba uprawniona do zachowku zostanie trwale niezdolna do pracy po śmierci spadkodawcy, ale przed wniesieniem roszczenia. W takim przypadku może domagać się jedynie połowy wartości udziału spadkowego.

Tak, gdyż jest to forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Roszczenie o zachowek osoba uprawniona składa najczęściej, gdy zmarły sporządził testament, ale nie uwzględnił w nim osoby najbliższej.

O ile nie zaistniały wymienione wyżej przesłanki, które uniemożliwiają ubieganie się o zachowek, osoba uprawniona, która nie została uwzględniona w testamencie osoby zmarłej, ma prawo dochodzić swoich roszczeń.

Oznacza to, że nawet w przypadku, gdy spadkodawca dokonał zapisu w testamencie, który przekazywał cały jego majątek np. organizacji pożytku publicznego, uprawnieni do dziedziczenia zstępni, małżonek czy rodzice, mają prawo dochodzić swojej części spadku zgodnie z przepisami art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego.

Zobacz także:

Ceny paliw: Dobre wiadomości dla kierowców

Kontrola szczelności instalacji gazowych. Ostrzeżenie przed oszustami

Renta rodzinna: ZUS przypomina o ważnym terminie