Gminy unieważniają dowody osobiste i nie informują o tym Polaków. RPO chce zmian
Urzędnicy unieważniają dowody osobiste, a Polacy nawet o tym nie wiedzą. Gminy nie mają obowiązku informowania obywatela o tym, że jego dokument stracił ważność w przypadku zmian w rejestrze PESEL. Może doprowadzić to do szeregu nieprzyjemności na czele z finansowymi konsekwencjami. Rzecznik Praw Obywatelskich od dawna apeluje o zmiany i wskazuje na nierówne traktowanie obywateli.
Dowód osobisty to podstawowy dokument potwierdzający tożsamość w Polsce. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, że ich dowód może być nieważny. Jak wyjaśnia portalsamorzadowy.pl, taka sytuacja nie jest niemożliwa z racji, iż gminy nie mają obowiązku poinformowania posiadacza dowodu, że jego dokument został unieważniony w związku ze zmianami w rejestrze PESEL dokonanymi z urzędu. RPO działa w tej sprawie od 2022 r.
Polacy nie zdają sobie sprawy z tego, że ich dowody osobiste mogą zostać unieważnione, a oni nie dostaną informacji na ten temat. Brak świadomości legitymowania się nieważnym dokumentem może doprowadzić do sporych problemów.
Powodem powrotu tematu jest projekt przygotowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wzoru dowodu osobistego, jego wydawania i odbioru oraz utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu. Rzecznik Praw Obywatelskich wyjaśnia, że chociaż sam dokument nie budzi zastrzeżeń, to jednak potrzebne są przepisy uszczelniające proces informowania Polaków o tym, że ich dowody osobiste są unieważniane.
"W projekcie rozporządzenia brakuje regulacji nakładających na organ gminy obowiązek poinformowania posiadacza dowodu osobistego, że jego dokument tożsamości został unieważniony w związku z dokonanymi z urzędu zmianami w rejestrze PESEL dotyczącymi danych zawartych w jego dowodzie osobistym" - czytamy w opinii RPO.
Problem niezawiadamiania obywateli o unieważnieniu ich dokumentu tożsamości już wcześniej był poruszany przez RPO. W 2022 oraz 2023 r. rzecznik wskazywał, że Polacy nie otrzymują należytej informacji dotyczącej tego, że ich dowód przestał być ważny. Wówczas MSWiA nie przychyliło się do postulatów, wskazując, że "w Polsce funkcjonuje już system powiadamiania obywateli o unieważnieniu dowodu osobistego, który działa na podstawie państwowego rejestru danych kontaktowych osób fizycznych. A obywatele posiadający profil zaufany sami mogą sprawdzić na stronie www.gov.pl, czy dokument tożsamości nie został unieważniony lub zawieszony".
Do RPO już wcześniej trafiały skargi, gdzie wskazywano, iż takie sytuacje to naruszanie konstytucyjnej wolności poruszania się i opuszczania terytorium RP. "Doświadczyli ich obywatele, którzy zostali zatrzymani podczas odprawy granicznej, którzy nie wiedzieli, że posługują się unieważnionym dowodem osobistym, który jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granic państw członkowskich Unii Europejskiej". Brak świadomości o tym, że dowód osobisty jest unieważniony to problem dla osób podróżujących, a nawet kierowców zatrzymywanych do kontroli drogowej przez policję.
RPO w specjalnym komunikacie wskazuje, że przepisy są wyjątkowo nierówne. Zróżnicowanie prawne polega na tym, iż w momencie, gdy to obywatel zgłasza np. utratę dowodu osobistego, otrzymuje informacje o tym, że wcześniejszy dokument stracił moc prawną. Natomiast w przypadku osób, których dowody osobiste zostały unieważnione w procesie działań urzędowych przez gminę, wówczas ta informacja nie trafia do zainteresowanego.
"Skoro unieważnienie dowodu osobistego następuje w drodze czynności materialnotechnicznej organu gminy, ministra właściwego do spraw informatyzacji lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych, a organy te dysponują lub w łatwy sposób mogą wejść w posiadanie danych kontaktowych posiadaczy unieważnionych dokumentów tożsamości (choćby za pomocą rejestru PESEL), to zdaniem Rzecznika nic nie stoi na przeszkodzie, aby zobowiązać te podmioty do informowania obywateli - za pomocą korespondencji tradycyjnej lub elektronicznej - o anulowaniu ważności dowodu osobistego. Takie rozwiązanie zapewni skuteczne przekazywanie wszystkim obywatelom informacji dotyczących utraty przez dowód osobisty statusu ważnego dokumentu" - apeluje rzecznik.
Agata Jaroszewska
