Spis treści:
- Na czym polega darowizna i zachowek?
- Kiedy należy się zachowek od darowizny mieszkania?
- Ile wynosi zachowek od darowizny mieszkania i jak go obliczyć?
Na czym polega darowizna i zachowek?
Darowizna jest kluczowym terminem w polskim prawie cywilnym, opisanym w artykule 888 Kodeksu cywilnego. Jest to umowa, na mocy której jedna strona, zwana darczyńcą, zobowiązuje się do bezpłatnego przekazania określonego dobra lub praw majątkowych drugiej stronie, zwanej obdarowanym. Istotą darowizny jest jej bezpłatny charakter, co oznacza, że przekazanie majątku nie może być powiązane z żadnym świadczeniem zwrotnym od obdarowanego. Co więcej, aby darowizna była prawnie wiążąca, powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, chociaż w praktyce, jeśli obie strony spełnią swoje zobowiązania, umowa bez formy notarialnej również może być uznana za ważną.
Z kolei zachowek, uregulowany w artykule 991 Kodeksu cywilnego, stanowi ochronę prawną dla najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy mogliby zostać pominięci w jego ostatniej woli. Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy i stanowi określony procent wartości udziału, jaki przypadałby im, gdyby dziedziczyli według ustawy. Wysokość tego udziału zależy od sytuacji osobistej uprawnionego - w przypadku trwałej niezdolności do pracy lub gdy zstępny jest małoletni, wynosi to dwie trzecie wartości udziału; w innych przypadkach - połowę.
Celem instytucji zachowku jest zapewnienie ochrony finansowej osobom najbliższym spadkodawcy w sytuacji, gdy ten zdecyduje się na rozdysponowanie swojego majątku przed śmiercią, na przykład poprzez darowizny. Jest to sposób na zabezpieczenie interesów tych, którzy mogliby zostać nieuczciwie pozbawieni udziału w spadku, gdyby spadkodawca w całości rozdysponował swoje zasoby jeszcze za życia. Zachowek stanowi zatem istotny mechanizm równoważenia praw i interesów między obdarowanymi za życia a spadkobiercami.
Przeczytaj też: Ile wynosi zachowek po rodzicach? Tyle dostaniesz, gdy wykreślono cię z testamentu
Kiedy należy się zachowek od darowizny mieszkania?
W prawie spadkowym dokonanie darowizny przez spadkodawcę za jego życia nie eliminuje możliwości roszczenia o zachowek. Gdyby okazało się, że spadek jest niewystarczający lub "pusty", osoba uprawniona do zachowku może wystąpić z roszczeniem o tzw. uzupełnienie zachowku bezpośrednio do obdarowanego. W takiej sytuacji osoba, która otrzymała darowiznę, na przykład mieszkanie, ma obowiązek zaspokoić roszczenie o zachowek, co jest istotne w kontekście zarówno ochrony praw uprawnionych, jak i zobowiązań osób obdarowanych.
W zakresie odpowiedzialności za zapłatę zachowku roszczenia mogą być skierowane przeciwko różnym stronom. Zobowiązani do zapłaty mogą być spadkobiercy powołani do dziedziczenia na podstawie testamentu, spadkobiercy ustawowi, zapisobiercy windykacyjni, a także osoby, które otrzymały darowizny. Przykładem sytuacji, gdy zachowek należy się nawet przy dziedziczeniu ustawowym, jest przypadek, gdy spadkodawca przekazał za życia swoje mieszkanie tylko jednemu dziecku, nie pozostawiając testamentu ani innego majątku. W takim przypadku pozostałe dzieci, jako osoby uprawnione do zachowku, mają prawo dochodzić swoich roszczeń od obdarowanego rodzeństwa.
Zanim jednak podejmie się kroki prawne w celu dochodzenia roszczenia, ważne jest zrozumienie, że zachowek może przyjmować różne formy. Może być wypłacony nie tylko jako suma pieniężna po śmierci spadkodawcy, ale także może być zrealizowany z darowizn dokonanych za jego życia, czy z zapisów testamentowych. W sytuacji, gdy spadkobierca nie otrzymał należnego mu zachowku w żadnej z tych form, przysługuje mu prawo do dochodzenia równowartości brakującego zachowku w postaci sumy pieniężnej.
Przeczytaj też: Jak zrzec się spadku?
Ile wynosi zachowek od darowizny mieszkania i jak go obliczyć?
Pierwszym krokiem niezbędnym do obliczenia wysokości zachowku od darowizny mieszkania jest ustalenie kręgu osób, które byłyby uprawnione do spadku, gdyby dziedziczenie odbywało się według ustawy. Następnie, konieczne jest określenie, na jakie części zostałby podzielony spadek między te osoby. Trzeci etap to obliczenie substratu spadku, czyli określenie sumy netto majątku pozostawionego przez zmarłego, uwzględniając odjęcie wszelkich długów, a także wliczając wartość darowizn przekazanych za życia. Ostatnim, czwartym krokiem jest zastosowanie odpowiedniego wzoru do wyliczenia wysokości zachowku. Wzór ten uwzględnia wartość substratu spadku, udział spadkowy przysługujący na mocy ustawowej oraz stosunek, który wynosi 1/2 dla osób dorosłych lub 2/3 w przypadku osób małoletnich, lub trwale niezdolnych do pracy.
W kontekście prawnym wartość darowizny jest kluczowym elementem przy ustalaniu zachowku. Wyceniana jest ona według cen rynkowych obowiązujących w chwili ustalania zachowku. To oznacza, że wartość przedmiotu darowizny w momencie jej przekazania może różnić się od tej, która jest brana pod uwagę przy ustalaniu zachowku. W praktyce sądowej, do oszacowania wartości darowizny często powoływany jest biegły rzeczoznawca, który określa jej wartość zarówno w chwili dokonania darowizny, jak i w chwili ustalania wysokości zachowku. Data śmierci spadkodawcy nie wpływa na tę wycenę.
Załóżmy, że pięć lat temu ojciec zakupił synowi lokal w stanie deweloperskim za 300 000 złotych, a następnie przekazał mu go w formie darowizny. W momencie ustalania zachowku wartość rynkowa podobnego mieszkania wzrosła do 400 000 złotych. W takiej sytuacji brana pod uwagę jest aktualna wartość mieszkania, czyli 400 000 złotych. Jest to istotne, ponieważ zachowek nie jest automatycznie wypłacany po śmierci spadkodawcy - wymaga złożenia odpowiedniego roszczenia. Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego mamy na to tylko 5 lat od otwarcia spadku.
Przeczytaj też:
Od kogo można ubiegać się o zachowek? Prawo wskazuje jednoznacznie
Kto odziedziczy spadek po bezdzietnym? Wątpliwości rozwiewa dziedziczenie ustawowe
