Dzień Babci i Dziadka 2024. Biorą śluby, pracują i walczą z długami. Jak żyje się polskim seniorom?

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny (GUS), w 2005 roku osoby powyżej 60. roku życia stanowiły 17,2 proc. polskiego społeczeństwa. W 2010 roku osoby w tym wieku stanowiły już prawie jedną piątą mieszkańców Polski. W 2022 roku już więcej niż jedna czwarta ludności (25,9 proc.) miała więcej niż 60 lat, wynika z opublikowanego trzy tygodnie temu raportu urzędu o sytuacji osób starszych w Polsce.

Prognozy, zarówno te polskie, jak i organizacji międzynarodowych, wskazują, że proporcja ta będzie stale wzrastać. Zgodnie z najnowszymi prognozami GUS, w 2060 roku co drugi mieszkaniec Polski będzie miał powyżej 50 lat. Osób w wieku co najmniej 60 lat będzie 38,3 procent. Podobne tendencje widać też w innych krajach UE. W 2100 roku osoby powyżej 65. roku życia będą stanowić jedną trzecią unijnego społeczeństwa - prognozuje ONZ.

Starzenie się ludności obserwowane jest z różnym natężeniem w poszczególnych województwach - wskazuje GUS. W 2022 roku, podobnie jak przed rokiem, najwyższym odsetkiem osób w wieku 60 lat i więcej charakteryzowało się województwo świętokrzyskie. Tam 28,9 proc. mieszkańców ma co najmniej 60 lat. Najmniejszy udział osoby w tym wieku stanowią w populacji województwa małopolskiego (23,9 proc.). Większość, czyli prawie dwie trzecie seniorów, zamieszkuje w miastach. 

Wśród seniorów, podobnie jak w całej populacji, przeważają kobiety. Jak podaje GUS, w grupie osób w wieku 60 lat i więcej na 100 mężczyzn przypada 139 kobiet. 

Większa liczba seniorek niż seniorów wynika głównie z tego, że kobiety statystycznie żyją dłużej. W 2022 roku, podobnie jak w poprzednich latach, przeciętna przewidywana długość życia mężczyzn była niższa niż kobiet. Zgodnie z wyliczeniami GUS, dla mężczyzn ten współczynnik wynosił z ubiegłym roku 73,4 lata, a dla kobiet 81,1 roku.

Pod koniec ubiegłego roku GUS podał dane o dochodach i wydatkach w gospodarstwach domowych osób starszych w 2022 roku. Jeśli chodzi o to, jak seniorzy oceniają swoją sytuację materialną, to przeważają oceny pozytywne. 38,7 proc. gospodarstw domowych składających się tylko z osób starszych ocenia swoją sytuację jako dobrą lub raczej dobrą. Jako złą lub raczej złą w 2022 roku oceniło ją 8,4 proc. takich gospodarstw domowych.

Z kolei jeśli spojrzeć na wymierne dane, to widać, że w porównaniu z poprzednim rokiem seniorzy mieli zarówno wyższe dochody, jak i wydatki. Przeciętny miesięczny dochód na osobę w gospodarstwie domowym złożonym wyłącznie z osób powyżej 60. roku życia wynosił w 2022 roku 2623 zł. Przeciętne wydatki w takim gospodarstwie wynosiły zaś 1896 zł (na jedną osobę). Większość dochodów seniorów to świadczenia społeczne - podaje GUS. Chodzi przede wszystkim o emerytury i renty. To te świadczenia odpowiadają za ok. 80 proc. dochodów rozporządzalnych w gospodarstwach osób starszych.

Zgodnie z najnowszymi danymi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), w marcu 2023 roku emeryturę w Polsce pobierało ponad 6,1 mln osób. Z tego 441,1 tys. osób (czyli ok. 7,2 proc.) pobierało świadczenie w najmniejszej możliwej wysokości - czyli 1588,44 zł brutto.

Przeciętna emerytura wynosiła z kolei w 2023 roku 2918 zł brutto - podał w grudniu ZUS. Jeśli doliczyć 13. i 14. emeryturę, to wysokość przeciętnego świadczenia wzrasta do prawie 3100 zł brutto. Dla porównania - płaca minimalna od 1 lipca zeszłego roku wynosiła 3600 zł brutto, a od 1 stycznia tego roku wynosi 4242 zł brutto.

Są jednak i tacy emeryci, którzy otrzymują znacznie wyższe świadczenia. Najwyższa emerytura wypłacana w zeszłym roku przez ZUS trafiała do mieszkańca Zabrza. Emeryt ze Śląska otrzymuje co miesiąc aż 43,4 tysiące złotych. Jak podaje urząd, mężczyzna na swoją emeryturę pracował 62 lata, 5 miesięcy i 18 dni. Na emeryturę przeszedł w wieku 86 lat, a więc prawie dwie dekady po osiągnięciu 65. roku życia, czyli progu, który wyznacza wiek emerytalny mężczyzn. 

Emerytką z największym świadczeniem jest kobieta, której świadczenie wypłaca zakład w Bydgoszczy. Otrzymywała ona w 2023 roku ponad 30,8 tys. złotych miesięcznie. Była przy tym jedną kobietą wśród dziesięciu osób z najwyższymi świadczeniami.

Mężczyźni zresztą ogółem otrzymują wyższe emerytury niż kobiety - wynika z danych ZUS. Aż 42,5 proc. kobiet pobiera świadczenie w wysokości do 2400 zł brutto. Dwie trzecie emerytek pobiera emeryturę niższą niż trzy tysiące brutto. Emeryturę powyżej 5 tys. zł brutto ma tylko co dwudziesta emerytka (5,1 proc.).

Wśród mężczyzn tendencja ta jest odwrócona - zwraca uwagę ZUS w raporcie. "To w przedziałach wysokości do 3 tys. zł odsetek mężczyzn pobierających emerytury jest niższy niż w populacji kobiet. W każdym kolejnym przedziale odsetek mężczyzn pobierających emeryturę jest wyższy niż w populacji kobiet" - wskazuje urząd. Na przykład co dziesiąty emeryt pobiera świadczenie w wysokości od 4 do 4,5 tysięcy brutto. Co najmniej 5 tys. zł brutto dostaje zaś prawie co szósty mężczyzna na emeryturze. 

Różnice w emeryturach kobiet i mężczyzn to efekt splotu różnych czynników. Kobiety statystycznie mniej zarabiają i więcej czasu poświęcają na opiekę nad rodziną a nie na pracę. Do tego w Polsce różni się też wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn. Ten ostatni czynnik w połączeniu z tym, że kobiety żyją dłużej, a więc ich przewidywany okres pozostawania na emeryturze jest dłuższy, powoduje, że ich świadczenia są często dużo niższe.

Istotnym czynnikiem, który wpływa na wysokość emerytury, są rzecz jasna zarobki z czasów aktywności zawodowej. Ale, jak przekonuje ZUS, liczy się nie tylko to, ile zarabiamy, ale też w jaki sposób. Na wysokość emerytury wpływa długość zatrudnienia, liczba bezpłatnych urlopów, rodzaj umowy i liczba zwolnień lekarskich. Wysokość świadczenia można podbić także późniejszym przejściem na emeryturę.

- Z każdym rokiem dojdą też kolejne waloryzacje składek i kapitału początkowego, a więc podstawa obliczenia emerytury wzrośnie. Oczywiście ważne też są zarobki. Im wyższe zarobki, tym wyższe składki i w konsekwencji wyższa emerytura. Ponadto późniejsze przejście na emeryturę daje nam, że statystycznie średnie dalsze trwanie życia ulegnie zmniejszeniu. Zatem podstawę obliczenia emerytury będziemy dzielić przez mniejszą liczbę miesięcy, co daje nam wyższą emeryturę - wyjaśniała pod koniec roku rzeczniczka ZUS, Beata Kopczyńska.

Większość seniorów w Polsce jednak nie pracuje. W skali Polski pracowało w 2022 roku 15,5 proc. osób w wieku od 60. do 89. roku życia - podaje GUS. Ten odsetek różni się w zależności od województwa. Najmniejszy odsetek osób w tym wieku pracuje na Śląsku. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 60-89 lat w 2022 roku w województwie śląska wynosił 11,5 procent. Najczęściej seniorzy pracowali z kolei w województwie mazowieckim. W 2022 roku zatrudniona była tam prawie co piąta (18,9 proc.) osoba w wieku powyżej 60. roku życia. 

W ciągu minionego roku długi osób powyżej 65. roku życia wzrosły o blisko 1 mld zł. Na koniec listopada 2023 roku łączne zadłużenie osób w tym wieku przekroczyło 11,6 mld zł - wynika z danych Rejestru Dłużników BIG InfoMonitor oraz bazy informacji kredytowych BIK. Jak wskazują organizacje, rekordzistą jest 67-latek z województwa lubelskiego, który ma aż ponad 88 mln zł nieopłaconych zobowiązań. 

Łącznie długi ma 395 tys. osób po 65. roku życia. Średnia kwota zadłużenia to 29,4 tys. zł (w zeszłym roku było to 27,5 tys. zł). Ale duża część seniorów ma niewielkie długi - co dziesiąty zalega jedynie z kwotą do pół tysiąca, a 9 proc. ma niespłacone zobowiązania w wysokości od 500 do 1000 złotych.

Co roku co najmniej kilka tysięcy osób po 60. roku życia decyduje się na wstąpienie w związek małżeński. Jak podaje GUS, w 2022 roku było to łącznie 9897 osób. Dla porównania - liczba wszystkich ślubów zawartych w Polsce wyniosła w 2022 roku ok. 78,5 tysiąca, nowożeńcy po sześćdziesiątce stanowili więc ok. 6,3 proc. wszystkich osób biorących ślub.

Co ciekawe, na ślub w późniejszym wieku dużo częściej decydują się mężczyźni niż kobiety. Stanowili oni 62,5 proc. osób powyżej 60. roku życia, które wzięły ślub w 2022 roku. Podobna tendencja występuje od lat. W 1980 roku na zawarcie małżeństwa zdecydowało się 3766 kobiet i 5236 mężczyzn.

Martyna Maciuch