Spis treści:
- Odprawa pieniężna - co mówi polskie prawo?
- Kiedy odprawa przysługuje pracownikowi?
- Kiedy odprawa nie przysługuje?
- Jaka jest wysokość odprawy pieniężnej?
- Jak oblicza się podstawę odprawy?
- Termin wypłacenia odprawy - do kiedy?
- Odprawa przy rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron
- Odprawa a inne świadczenia
Odprawa pieniężna - co mówi polskie prawo?
Zasady przyznawania odprawy wynikają z ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. To właśnie ten akt prawny reguluje kwestie tzw. zwolnień grupowych i indywidualnych, które są konsekwencją działań po stronie pracodawcy - na przykład likwidacji zakładu, reorganizacji, cięć budżetowych czy upadłości.
Odprawa ma charakter rekompensaty finansowej - nie jest nagrodą, świadczeniem uznaniowym ani elementem umowy cywilnoprawnej. Jej wypłata to obowiązek pracodawcy w sytuacjach określonych ustawą.
Kiedy odprawa przysługuje pracownikowi?
Prawo do odprawy powstaje wtedy, gdy:
- rozwiązanie stosunku pracy następuje z inicjatywy pracodawcy,
- przyczyna rozwiązania nie leży po stronie pracownika,
- pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
- zwolnienie ma charakter grupowy lub indywidualny z przyczyn organizacyjnych, ekonomicznych lub technologicznych.
Odprawa przysługuje nie tylko przy klasycznym wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę, ale także wtedy, gdy strony rozstają się za porozumieniem stron - o ile inicjatywa rozwiązania umowy wyszła od pracodawcy i była motywowana jego sytuacją, a nie decyzją pracownika.
Co istotne, odprawa dotyczy wszystkich pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, niezależnie od tego, czy jest to umowa na czas określony, nieokreślony czy próbny. Nie obejmuje natomiast osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych (zlecenie, dzieło, B2B).
Kiedy odprawa nie przysługuje?
Nie w każdej sytuacji zakończenia stosunku pracy można liczyć na odprawę. Pracownik traci do niej prawo, jeśli:
- sam złożył wypowiedzenie,
- umowa wygasła z upływem czasu, na jaki była zawarta,
- doszło do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika,
- nastąpiło rozwiązanie umowy po wykonaniu konkretnego zadania lub projektu,
- przyczyny zakończenia zatrudnienia dotyczą bezpośrednio pracownika (np. brak kwalifikacji, niewywiązywanie się z obowiązków).
Nie ma także prawa do odprawy osoba zatrudniona na podstawie umów cywilnoprawnych - ustawa dotyczy wyłącznie pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy.
Jaka jest wysokość odprawy pieniężnej?
Wysokość odprawy zależy od stażu pracy u danego pracodawcy (tzw. zakładowego stażu pracy) i jest określona w trzech progach:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 2 lata,
- dwumiesięczne wynagrodzenie, jeśli był zatrudniony od 2 do 8 lat,
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeśli był zatrudniony ponad 8 lat.
Do okresu zatrudnienia wlicza się wszystkie okresy pracy w danej firmie, także te, które nastąpiły po przerwach, oraz okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeśli doszło do przejęcia zakładu pracy zgodnie z art. 23¹ Kodeksu pracy.
Ustawa wprowadza ograniczenie wysokości odprawy - nie może ona przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu rozwiązania umowy.
Przykładowo, jeśli minimalne wynagrodzenie w 2026 r. wyniesie 4806 zł brutto, maksymalna odprawa nie będzie mogła przekroczyć 72 090 zł brutto.
Odprawa pieniężna nie podlega składkom ZUS, jednak jest opodatkowana podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Oznacza to, że pracodawca potrąca zaliczkę na podatek, a pracownik otrzymuje kwotę netto pomniejszoną o należny podatek.
Jak oblicza się podstawę odprawy?
Podstawę obliczenia stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika, ustalone zgodnie z zasadami stosowanymi przy wyliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
W praktyce oznacza to, że do podstawy wlicza się m.in.:
- wynagrodzenie zasadnicze,
- dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych,
- dodatki funkcyjne i stażowe,
- premie regulaminowe i zadaniowe o charakterze roszczeniowym,
- wynagrodzenie za pracę w nocy.
Z podstawy wyłączone są natomiast składniki o charakterze incydentalnym, np.:
- nagrody jubileuszowe,
- jednorazowe premie uznaniowe,
- ekwiwalent za urlop,
- wynagrodzenie za czas choroby,
- odprawy emerytalne lub inne odprawy pieniężne.
Termin wypłacenia odprawy - do kiedy?
Odprawa pieniężna powinna zostać wypłacona najpóźniej w dniu ustania stosunku pracy, czyli w momencie, w którym pracownik przestaje być formalnie zatrudniony. Najczęściej następuje to wraz z wypłatą ostatniego wynagrodzenia.
Jeżeli pracodawca spóźni się z wypłatą, pracownik ma prawo żądać odsetek ustawowych za opóźnienie, a w razie braku wypłaty - skierować sprawę do sądu pracy. Roszczenie o odprawę przedawnia się po 3 latach od dnia, w którym świadczenie stało się wymagalne.
Odprawa przy rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron
Częstym nieporozumieniem jest przekonanie, że rozwiązanie umowy "za porozumieniem stron" automatycznie wyklucza prawo do odprawy. Tymczasem to nie forma zakończenia umowy ma znaczenie, ale inicjatywa i przyczyna rozwiązania stosunku pracy.
Jeżeli więc to pracodawca zaproponował zakończenie umowy, a przyczyna leży po jego stronie - np. likwidacja stanowiska, spadek zamówień, reorganizacja - pracownik zachowuje prawo do odprawy.
Odprawa a inne świadczenia
Odprawa nie wyklucza możliwości otrzymania innych świadczeń związanych z zakończeniem pracy, np.:
- odprawy emerytalnej lub rentowej (jeśli spełnione są odrębne warunki),
- odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia.
Każde z tych świadczeń ma odrębny charakter i podstawę prawną.
Odprawa przy zwolnieniu z pracy to prawnie zagwarantowane świadczenie dla pracowników, którzy tracą zatrudnienie z przyczyn od nich niezależnych. Jeśli znalazłeś się w takiej sytuacji, egzekwuj swoje prawa, oczekując należnego uznania za dotychczasową pracę i zabezpieczenia na czas szukania nowego zatrudnienia.
