Czym jest dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe to jeden z trybów nabycia spadku regulowany przez Kodeks cywilny. Ma on miejsce wtedy, gdy zmarły, czyli spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu lub gdy testament dotyczy tylko części majątku, a reszta nie została rozdysponowana. W takim przypadku spadek dzielony jest pomiędzy spadkobierców zgodnie z zasadami określonymi przez prawo. Dziedziczenie ustawowe polega na przyznaniu spadku osobom najbliższym spadkodawcy zgodnie z ustalonymi w Kodeksie cywilnym grupami dziedziczenia. Istnieje hierarchia dziedziczenia, która określa, kto i w jakiej kolejności dziedziczy majątek.
Pierwsza grupa spadkobierców to dzieci i małżonek zmarłego. Dziedziczenie ustawowe sprawia, że to oni otrzymują majątek zmarłego jako pierwsi. Udział każdego dziecka i małżonka jest równy, jednak małżonek nie może dziedziczyć mniej niż 1/4 całego spadku, niezależnie od liczby dzieci. Druga grupa spadkobierców to rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. Ci otrzymują majątek, jeśli zmarły nie miał dzieci. Małżonek dziedziczy połowę majątku, a rodzice zmarłego oraz jego rodzeństwo dzielą pozostałą część. Trzecia grupa spadkobierców w dziedziczeniu ustawowym to dziadkowie. Jeśli zmarły nie miał dzieci, małżonka, rodziców, ani rodzeństwa to właśnie oni dziedziczą majątek.
Dziedziczenie ustawowe wskazuje również na pasierbów. Ci otrzymają majątek, jeśli zmarły nie miał bliskich krewnych oraz ich rodzic był w związku ze zmarłym. Pasierbowie dziedziczą po równo. Jest jeszcze jedna grupa spadkobierców. Mowa tu o Skarbie Państwa. Jeśli nie ma żadnych osób uprawnionych do dziedziczenia, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli nie można ustalić takiego miejsca, majątek przejmie Skarb Państwa.
Dziedziczenie ustawowe wymaga potwierdzenia przez sąd lub notariusza. Spadkobiercy mogą wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia spadku lub udać się do notariusza w celu sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. W obydwu przypadkach ustala się krąg spadkobierców oraz wysokość przysługujących im udziałów. Spadek obejmuje zarówno aktywa, jak i pasywa spadkodawcy. Spadkobiercy są więc odpowiedzialni za zobowiązania spadkodawcy, ale mają możliwość przyjęcia spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do wartości aktywów spadku.
Czym jest testament i na czym polega?
Testament to jednostronne oświadczenie woli, które pozwala osobie fizycznej na rozporządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci. W Polsce testament jest regulowany przez Kodeks cywilny, który precyzyjnie określa formy, zasady sporządzania, ważności oraz możliwe skutki prawne. Testament stanowi najważniejsze narzędzie umożliwiające decydowanie o losach swojego majątku po śmierci, pozwalając na rozporządzenie nim w sposób inny niż przewiduje to dziedziczenie ustawowe.
Testament pozwala na pełną swobodę gospodarowania majątkiem. To spadkodawca określa, jaką jego część otrzymają poszczególne osoby, a także może wskazać konkretne przedmioty, które mają przypaść wybranym osobom. Testament daje możliwość zabezpieczenia materialnego bliskich osób, co więcej, może także rozwiązać ewentualne konflikty. Przez szczegółowe wskazanie podziału majątku, testament pozwala na uniknięcie potencjalnych konfliktów między spadkobiercami.
Kodeks cywilny przewiduje różne formy testamentów. Najprostsza forma to własnoręczny, który musi go być opatrzony datą i podpisem. Można również sporządzić testament przed notariuszem w formie aktu notarialnego. Jest to najbezpieczniejsza forma, ponieważ notariusz zapewnia, że testament spełnia wszystkie wymogi formalne i nie może być łatwo podważony. Jeszcze inny rodzaj to testament ustny. Ten jednak musi być złożony przed dwoma świadkami, którzy nie mogą być spadkobiercami ani ich małżonkami, krewnymi lub powinowatymi. Można sporządzić go w sytuacji zagrożenia życia spadkodawcy.
Testament może sporządzić każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że musi być pełnoletnia i nie może być ubezwłasnowolniona. Testament musi być wyrazem wolnej i świadomej woli testatora. Ewentualny nacisk, przymus, groźby lub inne nieprawne działania mogą prowadzić do unieważnienia testamentu. Warto jednocześnie podkreślić, że jeżeli spadkodawca w testamencie pozbawił swoich najbliższych udziału w spadku lub przeznaczył większość majątku innym osobom, osoby uprawnione do zachowku mogą żądać zapłaty odpowiedniej kwoty od spadkobierców. Testament, co zrozumiałe, można także w każdej chwili odwołać lub zmienić.
Co jest lepsze: testament czy dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe i testament mają swoje wady i zalety. Wybór konkretnego mechanizmu zarządzania majątkiem przede wszystkim powinien zostać oparty o indywidualne okoliczności oraz potrzeby spadkodawcy. Weźmy na przykład kontrolę nad podziałem majątku. Osoby zdecydowane i pewne powinny wybrać testament, bo wskazuje konkretnie, komu i w jakiej części przypadną poszczególne składniki majątku. Daje również możliwość wydziedziczenia, choć pod pewnymi warunkami. W przypadku dziedziczenia ustawowego odpowiedzialność za podział majątku spada na przepisy prawa. Spadkodawca nie ma wpływu na to, kto i w jakiej części otrzyma spadek.
Jeżeli chodzi o formalności przy podziale majątku, dziedziczenie jest zdecydowanie prostsze. To dlatego, że nie wymaga żadnych dodatkowych działań ze strony spadkodawcy. Z chwilą śmierci majątek zostaje podzielony automatycznie zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. W przypadku testamentu trzeba się wysilić i doliczyć ewentualne koszty. Jeżeli natomiast bierzemy pod uwagę elastyczność i szczególne sytuacje, to znów lepszy będzie testament. Ten pozwala wskazać konkretne przedmioty do dziedziczenia, może również wskazać spadkobierców pozostających w konflikcie czy dzieci z różnych związków.
Przeczytaj również: Jak uniknąć podatku od spadku? Jeśli zachowasz termin, wystarczy pismo
Decydując, co jest lepsze, testament czy dziedziczenie ustawowe, nie sposób wspomnieć o zachowku. Nawet jeśli spadkodawca sporządzi testament, to najbliżsi członkowie rodziny mają do niego prawo, czyli części spadku, niezależnie od treści testamentu. Oznacza to, że pominięcie ich w testamencie nie pozbawia ich automatycznie prawa do majątku.
W przypadku dziedziczenia ustawowego nie ma potrzeby stosowania przepisów o zachowku, ponieważ prawo już uwzględnia najbliższych spadkodawcy. Jeżeli natomiast pod uwagę bierzemy jeszcze koszty i czas, to warto wiedzieć, że testament może być droższy i bardziej czasochłonny niż dziedziczenie ustawowe. Może również dojść do prób jego podważenia, co znacznie wydłuża proces przejęcia majątku zmarłego. Dlatego też w sytuacjach, jeżeli podział ustawowy odpowiada oczekiwaniom spadkodawcy, dziedziczenie ustawowe będzie wystarczające.
Zobacz również:
Brak testamentu to niepotrzebne kłopoty. Kiedy nie da się go podważyć?
Intercyza i spadek. Kto dziedziczy, gdy jest rozdzielność majątkowa?
Ile wynosi zachowek po rodzicach? Tak możesz obliczyć go sam
